Tehlikeli atık madde içeren ve sökülmesi tartışmalara sebep olan eski uçak gemisi São Paulo’nun sökümüyle gündeme gelen İzmir Aliağa Gemi Söküm tersanelerinde Avrupa Çevre Ajansı denetimler gerçekleştirdi.
Avrupa Çevre Ajansı, gemi söküm tesislerinde yaptığı denetimler sonucunda, 19 Eylül 2022 tarihinde AB sertifikalı Işıksan ve Şimşekler tersanelerini listesinden çıkardığını duyurdu. AB gemi söküm sertifikasını, Aliağa Gemi Söküm tesislerinde yapılan denetimi ve sonuçlarını İstanbul İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi Üyesi Akademisyen Aslı Odman ile konuştuk.
GEMİ SÖKÜM TERSANELERİNDE DENETİM
AB Sertifikasına sahip 46 tersanenin 8 tanesi Aliağa Gemi Söküm Bölgesinde faaliyet gösteriyor. Aliağa’daki tersanelerin AB Sertifikası listelerine 2018-2020 yılları arasında alındığını belirten Akademisyen Odman, bu tersanelerin yılda 50 bin LDT ile AB listesindeki gemi söküm tonajı en yüksek tersaneler arasında yer aldığını söyledi.
2019 yılında yürürlüğe giren AB Sertifika Yönetmeliği’nde yapılan değişikliği değerlendiren Odman, “Bu değişik ille toplam 5 senelik süre için verilen bu sertifikalar uzatılabiliyor veya iptal edilebiliyor. Listeye alınma ve uzatılma bir de ara dönem denetimi olarak bu 5 yıllık süreçte iki sefer, akredite bağımsız denetim firmaları ve AB Çevre Ajansı sorumlusunun katıldığı dört kişilik heyetler tarafından, haberli, kısa süreli saha denetimleri olarak gerçekleştiriliyor” dedi.
ÇİFTE STANDART UYGULAMA ŞÜPHESİ
São Paulo gemisinin Aliağa'daki AB sertifikalı SÖK Denizcilik firmasına ihracatı yapılarken kaygıların oluştuğu ifade eden Odman, Tehlikeli Madde Envanteri (IHM) olmadan ihaleye girme, yapılan Tehlikeli Madde Envanteri ve radyoaktivite ölçümlerinin güvenilmezliği gibi konuların, sertifikasyon sürecinde uygulanan kriterler ve prosedürlere dair kamuoyunun genelinde 'çifte standart' uygulandığına dair şüpheler uyandırdığını ifade etti.
İstanbul İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi’nin Gemi Söküm Platformu STK'sının (NGO Shipbreaking Platform) ile birlikte çalışmalar yaptığını anlatan Odman, “AB sertifikalı tersaneler dahil son derece mükerrer ve ilkel nedenlerle gerçekleşen iş cinayetleri, asbest ve diğer tehlikeli maddelerin bertarafında yaşanan usulsüzlükler, bütünleşik ölümcül çevre yükü, meslek hastalıklarının belgelenmemesi, örgütlenme, şeffaflık ve katılım konularındaki belli sorunların kayıtlarını tutuyorduk. AB Komisyonu Çevre Ajansı'nın Haziran 2022'de, AB Gemi Söküm Mevzuatı'nın ilk beşinci yıl revizyonu vesilesi ile bu mevzuatta etkilenen tüm paydaşlara yaptığı kanıta çağrıya, bu gibi denetimlere dâhil edilmeyen sorunları derleyen bir rapor ile karşılık vermiştik” diye konuştu.
İŞ CİNAYETLERİ SERTİFİKALARIN İPTAL NEDENİ
Avrupa Çevre Ajansı'nın AB Sertifikalı Işıksan ve Şimşekler Tersanelerinin ara dönem teftişlerinden geçemediklerini ve bu durumun 2022 sonunda kesinleşeceği ifade eden Odman, “Bu iki tersanenin kendilerine AB bandıralı gemilerin söküm piyasasına sokan bu sertifikaları kaybetmelerinin yayınlanan gerekçeleri ne yazık ki bizim de tuttuğumuz kayıt ve endişelerimizi destekliyor. AB denetmenleri, Şimşekler'in listeden çıkarılması ile ilgili Şubat 2021'da Turan Aslan ve Haziran 2022'de Yıldırım Kipel iş cinayetlerinde asıl sorumluluğun 'organizasyonel faktörlerde', yani işçilerin davranışlarında değil, tersanenin yarattığı iş organizasyonunda olduğunu kendi yaptırdıkları bağımsız denetimlerde tespit etti. Işıksan Tersanesi'nin sertifikayı kaybetme nedeni olarak da AB sertifikası ile satın aldığı AB bandıralı gemileri Aliağa'da sertifikası olmayan başka tersanelere usulsüz kaydırarak söktürmesi olduğu bildirilmiş” dedi.
Kararda, AB Gemi Söküm Yönetmeliği’nin 13. Maddenin pek çok maddesinde ihlal tespiti yapılırken, iki tersanenin, “çevreye duyarlı ve işçi sağlığı açısından güvenli söküm, başta kıyı şeridi olmak üzere tehlikeli maddelerin sızdırılmaması, çalışanların eğitim ve kişisel koruyucu donanımlarının tam sağlanmasını” ifadesine yer verildi.
İki tersanenin tüm bu maddelerde usulsüz davrandığını ve bu yüzden de sertifikalarının ellerinden alınmasının teklif edildiğini söyleyen Odman, “Bundan sonra 2023 yılına kadar AB listesinde kalan Leyal ve Leyal Demtaş ile 2025'e kadar listede gözüken Sök, Avşar, Öğe ve Ege Çelik'in Aliağa'da tespit edilen usulsüzlükler başta olmak üzere, pek çok başka konuda da daha sıkı, hatta bazı habersiz denetimlere tabi olacaklarını tahmin edebiliriz” dedi.
“SÜRECİ TAKİP ETMEYE DEVAM EDECEĞİZ”
AB sertifikası sürecinin çifte standartlarla yürütülmemesi için takibe devam edeceklerini belirten Odman, değerlendirmesini şöyle sürdürdü: “AB bandıralı gemilerin söküm kapasitesini 'Yeşil Mutabakat' kapsamında artırmak için kamuoyu baskısı hissetmeden ve yüzeysel değişikliklerle yetinerek Aliağa'dan daha başka tersaneler eklememesi için takibe devam edeceğiz. Kısa vadede bu sertifikasyon sürecinin göstermelik kalmamasına dair yapılacak müdahale, AB içi ve dışı tersanelere çifte standart uygulanmaması, bu sertifikaların işçilerin çalışma koşullarında, uygulanan teknolojide, çevre halkının ise maruz kaldıkları tehlikeli maddelerin bertarafında somut olarak standartların yükseltilmesi olarak yaşamaları açısından etkili bir manivela olacak. Orta vadede Aliağa Havzası'nın üzerindeki ölümcül bütünleşik çevre yükünü sorgulayarak buradaki sanayi yoğunlaşmasını politik ve teknik olarak azaltılması gerekiyor. Uzun vadede ise soru açık, bu kadar üretim, dünyanın dört yanındaki ham madde, yarı mamul ve son malları birbirine geri dönüşsüz karbon izi ile birleştiren uluslararası ulaşım, uluslararası ticaret ve gemiye ihtiyacımız var mı? Yoksa bu kadar çok sökecek geminin de olmadığı günleri de düşünebiliyoruz.” (Evrensel)
DENİZ HABER AJANSI
